Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ;
Ο προσανατολισμός ή η πλοήγηση στον χώρο, αναφέρεται στη διαδικασία προσδιορισμού και διατήρησης μιας συγκεκριμένης διαδρομής, από το ένα μέρος στο άλλο. Είναι μια σύνθετη δεξιότητα, που βασίζεται σε πολλές νοητικές και αντιληπτικές διεργασίες, οι οποίες μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το αν ένα άτομο βρίσκεται σε οικείο ή σε ξένο περιβάλλον.
Οι άνθρωποι βασίζονται σε δύο πλαίσια αναφοράς ή συστήματα συντονισμού για τον προσανατολισμό: το εγωκεντρικό και το αλλοκεντρικό. Το εγωκεντρικό πλαίσιο αναφοράς, αναφέρεται στην κωδικοποίηση των χωρικών πληροφοριών με βάση την το ίδιο το ατόμου. Για τον προσανατολισμό στο περιβάλλον, το άτομο θα πρέπει να συλλέξει πληροφορίες με το αισθητηριακό-κινητικό σύστημα, έτσι ώστε να εντοπίσουν τη θέση τους στο χώρο, να καταλάβουν πού βρίσκονται σε σχέση με άλλα αντικείμενα (απόσταση μεταξύ τους και του αντικείμενο) και την κίνηση του σώματός τους. Το εγωκεντρικό πλαίσιο αναφοράς, αναφέρεται στον συνδυασμό ερεθίσματα-απόκριση. Δηλαδή, όταν υπάρχει ένα συγκεκριμένο ερέθισμα και το άτομο ανταποκρίνεται με μια συγκεκριμένη σωματική κίνηση , ως απόκριση σε αυτό το ερέθισμα (στρίψτε αριστερά στην πισίνα και στη συνέχεια δεξιά στο Κέντρο Ημέρας). Αυτή η διαδικασία βοηθάει την εκμάθηση σταθερών διαδρομών και οδηγεί στη μάθηση. Αυτό σημαίνει ότι, σε γνώριμες διαδρομές, τα άτομα είναι πιθανό να χρησιμοποιούν αυτόματες σκέψεις, όταν συναντούν συγκεκριμένα γνωστά σημεία.
Αντιστρόφως, το αλλοκεντρικό πλαίσιο αναφοράς, βασίζεται σε μη εγωκεντρικούς χάρτες. Αυτοί οι «νοητικοί- χάρτες», αποθηκεύονται στη μακρόχρονη μνήμη και επιτρέπουν σε ένα άτομο να περιηγηθεί με ευελιξία στο περιβάλλον του. Χρησιμοποιώντας αυτό το πλαίσιο αναφοράς, ένα άτομο είναι σε θέση να επιλέξει με ευελιξία, πώς να προχωρήσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο, που χρειάζεται να πάρει μια απόφαση, ανάλογα με τους στόχους του ή τις εσωτερικές του καταστάσεις. Για παράδειγμα, αν κάποιος είναι πεινασμένος, μπορεί να στρίψει αριστερά, για να φτάσει στο εστιατόριο, ή αν χρειάζονται την τουαλέτα θα στρίψει δεξιά. Αυτοί οι νοητικοί χάρτες, παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τη χωρική θέση μεταξύ τοποθεσιών και τόπων, και όχι για την θέση του ατόμου σε σχέση με αυτήν την τοποθεσία ή τόπο (όπως συμβαίνει με το εγωκεντρικό πλαίσιο). Αυτοί οι νοητικοί χάρτες, παρέχουν μια αναπαράσταση χωρικών πληροφοριών που δεν αλλάζουν, καθώς το άτομο κινείται μέσα στο περιβάλλον.
Και οι δύο στρατηγικές πλαισίου αναφοράς, συνυπάρχουν, ενώ ένα άτομο κινείται μέσα σε ένα περιβάλλον. Τα άτομα που έχουν καλό προσανατολισμό, μπορούν να αλλάζουν από το ένα πλαίσιο αναφοράς, στο άλλο, ανάλογα με το ποια είναι η καλύτερη προσέγγιση, για την κατάσταση που αντιμετωπίζουν. Η δυνατότητα πλοήγησης σε οικεία και νέα περιβάλλοντα, αποτελεί θεμελιώδη ανάγκη της καθημερινής ζωής. Υπάρχουν άνθρωποι με μειωμένη ικανότητα αυτοεξυπηρέτησης, και συχνά χρειάζονται υποστήριξη από εξωτερικά βοηθήματα (όπως, άλλους ανθρώπους ή βοηθητικές τεχνολογικές συσκευές). Αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στην ανεξαρτησία τους και στην αίσθηση αυτοπεποίθησης.
ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΝΟΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΑΝΟΙΑ ΤΥΠΟΥ ALZHEIMER
Κατά την διαδικασία της γήρανσης, η έρευνα έχει δείξει ότι οι δομικές αλλαγές συμβαίνουν σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου που μπορεί να επηρεάσουν δυσμενώς την ικανότητα προσανατολισμού ενός ατόμου. Αυτό περιλαμβάνει τη ατροφία των μετωπιαίων λοβών του εγκεφάλου και ολόκληρου του ραβδωτού σωμάτιου (που συνήθως επηρεάζουν τις εγωκεντρικές στρατηγικές), καθώς και τη μείωση του όγκου του ιππόκαμπου (που σχετίζεται με τις αλλοκεντρικές στρατηγικές και τη μάθηση του χώρου, γενικότερα). Οι άνθρωποι με ήπια νοητική διαταραχή και άνοια, παρουσιάζουν πιο έντονες δυσλειτουργίες στην ικανότητα προσανατολισμού, εξαιτίας των βλαβών του εγκεφάλου. Για παράδειγμα, ο αποπροσανατολισμός στο χώρο, είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα ζητήματα στα άτομα με νόσο Alzheimer και θεωρείται ένα από τα πρώτα συμπτώματα της ασθένειας.
Τα άτομα με νόσο Alzheimer, έχουν προβλήματα με την εκμάθηση νέων άγνωστων περιβαλλόντων (πιθανώς λόγου του νευροεκφυλισμού του ιππόκαμπου).
Ειδικές δυσκολίες προσανατολισμού που μπορεί να αντιμετωπίσουν είναι:
- Ανάκληση δρομολογίων πριν από την εκμάθηση, αξιολόγηση της κατεύθυνσης και της σχεδίασης δρομολογίων σε χάρτη.
- Αναγνώριση σημείων, εντοπισμός σημείων σε χάρτες δυο διαστάσεων, ελεύθερη ανάκληση των σημείων που εντοπίστηκαν και ανάκληση χρονικής σειράς των σημείων.
- Οπτικό-κινητική αντίληψη, που οδηγεί σε επιπτώσεις στον προσανατολισμό στο χώρο, σε δοκιμασίες οδήγησης και σε εργασίες εκμάθησης διαδρομών.
- Αλλοκεντρικές και εγωκεντρικές στρατηγικές, που οδηγούν στη δημιουργία και χρήση νοητικών χαρτών για ένα περιβάλλον και στην ικανότητα υπολογισμού της θέσης του σώματος για αυτοπροσανατολισμό.
- Χωρική βραχύχρονη μνήμη και συντηρούμενη αντίληψη του χώρου.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΓΙΑ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΝΟΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ:
Οι επιδόσεις στις ασκήσεις πλοήγησης, σε πραγματικές συνθήκες ζωής, έχουν βρεθεί ότι συσχετίζονται ιδιαίτερα με τις επιδόσεις στην εικονική πραγματικότητα (VR). Αυτό σημαίνει ότι, ασκήσεις σε υπολογιστή και τα Serious Games, όπου τα περιβάλλοντα μπορούν να τροποποιούνται πιο εύκολα και να ελέγχονται από τους ειδικούς, προτιμώνται ως μέσο για την καλύτερη κατανόηση των δυσκολιών προσανατολισμού, που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με άνοια στην καθημερινότητά τους. Οι ερευνητές και οι ασκούμενοι χρησιμοποιούν αυτά VR περιβάλλοντα και τα Serious Games, για να τους επιτρέψουν να παρακολουθούν τις επιδόσεις πλοήγησης ενός ατόμου. Για αυτό, οι υπεύθυνοι αυτών των προγραμμάτων στοχεύουν στην ενίσχυση της αυτονομίας των ανθρώπων που νοσούν, μέσω της δημιουργίας ενός περιβάλλοντος φιλικού προς την άνοια. Αυτές οι βελτιώσεις στη διάταξη του σχεδιασμού, μπορούν να αντισταθμίσουν τις μειωμένες ικανότητες και να μειώσουν τον αποπροσανατολισμό για όσους έχουν άνοια. Αυτό θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής και την ευημερία των ανθρώπων, θα επιτρέψει τη διατήρηση του υψηλότερου δυνατού βαθμού ανεξαρτησίας, θα μειώσει το φόρτο εργασίας των επαγγελματιών της υγειονομικής περίθαλψης και των επαγγελματιών υγείας, και θα διευκολύνει τη μετάβαση των μεταναστών σε σπίτια φροντίδας (αν αυτό απαιτείται).
Τα Serious Games που είναι διαθέσιμα σε αυτήν την πλατφόρμα και επιτρέπουν στους χρήστες να χρησιμοποιούν τις ικανότητες πλοήγησης και προσανατολισμού είναι: